Μικρές και Μεγάλες Απώλειες

Οι φανταστικές αλήθειες φθείρονται πολύ πιο δύσκολα.
Οδ. Ελύτης

Κάθε απώλεια, μικρή ή μεγάλη, μπορεί να αποτελέσει ένα ψυχικό τραύμα, το οποίο καταστρέφει τη ψευδαίσθηση του ατόμου ότι ασκεί κάποιον έλεγχο στο περιβάλλον του.

Ο Otto Rank (1924) -ένας από τους εγγύτερους συνεργάτες του Freud- μίλησε για το τραύμα της γεννήσεως. Πρόκειται για το πρώτο βίωμα της απώλειας, όταν το νεογνό αποχωρίζεται το σώμα της μητέρας. Έπειτα, ο απογαλακτισμός  καλεί το παιδί να αντιληφθεί ότι συγκροτεί μια ετερότητα, και αυτό αποτελεί, επίσης, μια σημαντική απώλεια, καθώς το βρέφος μέχρι στιγμής είχε τη ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας.

Η άρνηση της πραγματικότητας είναι θεμελιώδης ανθρώπινο χαρακτηριστικό.

"Αρνούμαι αυτό που συμβαίνει ή ήδη μου έχει συμβεί, γιατί φοβάμαι ότι η πραγματικότητα θα με πονέσει, θα με πληγώσει, με λίγα λόγια θα με κάνει να χάσω τη γη κάτω από τα πόδια μου."

Μια από τις πιο θλιβερές και αρνούμενες καταστάσεις της πραγματικότητας είναι το αναπόφευκτο γεγονός του θανάτου. Επίσης, οι διάφοροι αποχωρισμοί (διαζύγιο, μετακόμιση, αλλαγή αναπτυξιακού σταδίου κ.λπ) που το άτομο καλείται να διαχειριστεί, αποτελούν καταστάσεις τις οποίες το άτομο αρνείται, πεισματικά, να αποδεχτεί.

 Οι περισσότεροι  άνθρωποι δεν συμβιβάζονται ποτέ με την ιδέα του θανάτου. Αρνούνται την ύπαρξη του και πιστεύουν στην αιώνια ζωή ή ότι ο θάνατος είναι πολύ μακριά από αυτούς. Ως αποτελέσμα, προσαρμόζουν τη ζωή τους στο αιώνιο "ποτέ" και αφήνουν ανοιχτές πληγές, χωρίς να ζουν ουσιαστικά στο "τώρα".

Ωστόσο, ο θάνατος είναι παρών... συνοδεύει τη ζωή.  Είναι αναπόφευκτο γεγονός και «άδηλον», δηλαδή δεν γνωρίζουμε πότε θα έρθει. 

Ο Επίκουρος υπογραμμίζει ότι «ο θάνατος δεν είναι τίποτα για εμάς» και τις  συμφορές μας είναι δυνατό να τις θεραπεύσουμε αν αναλογιστούμε τις ευχάριστες αναμνήσεις των περασμένων (εξάλλου, δεν διαρκούν για πάντα οι δυσάρεστες καταστάσεις) και αντιληφθούμε ότι αυτό που έγινε δεν  γυρίζει πίσω και ούτε μπορούμε να το αλλάξουμε.

Η λύπη, η θλίψη, η κακοκεφιά, η στενοχώρια, ο θυμός, η οργή είναι φυσικά επακόλουθα κάθε μικρής και μεγάλης απώλειας.  Ένα γεγονός, σαν αυτό του θανάτου (μεγάλη απώλεια) , σε πρώτο επίπεδο  διαταράσσει την ψυχική ηρεμία του ατόμου.Σε ένα δεύτερο επίπεδο, το προσκαλεί να ανακατασκευάσει την μέχρι τώρα ιστορία της ζωής του και προοδευτικά να αποκτήσει νόημα και συνοχή. Ακόμη, μια μετακόμιση (μικρή απώλεια) μπορεί να προκαλέσει την ίδια ψυχική ανισορροπία  σε ένα άτομο... Ο βαθμός της ψυχικής έντασης εξαρτάται από πολλούς, εσωτερικούς και εξωτερικούς, παράγοντες.

Αυτό που είναι απαραίτητο, στις αλλεπάλληλες απώλειες που βιώνει το άτομο, είναι να δώσει νόημα στη ζωή του.
Νόημα είναι μια λύση που δίνουμε όταν αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα… και είναι δύσκολο να αντιμετωπίσει αλλά και να αντέξει κάποιος την πραγματικότητα όπως αυτή είναι.
Νόημα είναι μια δημιουργική προσπάθεια να εντάξουμε υποκειμενικά τις συνεχείς αλλαγές.

Σύμφωνα με τη θεωρία της αυτό-ανακολουθίας (Higgins, 1987) υπάρχουν τρεις τρόποι σχημάτων για τον εαυτό:

1.       Πραγματικός  εαυτός: βλέπουμε τον εαυτό μας όπως πραγματικά είναι. (Πως πραγματικά είμαστε;)

2.       Ιδανικός εαυτός: βλέπουμε τον εαυτό μας όπως θα θέλαμε (ιδανικά) να είναι. (Πως θα θέλαμε να είμαστε;)

3.       Πρέπων εαυτός: βλέπουμε τον εαυτό μας πως πρέπει να είναι. (Πως πρέπει να είμαστε;)

Συνήθως, το άτομο μεταπηδά και εναλλάσσει τα σχήματα του εαυτού. Ο πραγματικός εαυτός αποτελεί την πιο υγιή αντίληψη για την παρουσίαση της προσωπικότητάς μας. Τα άλλα δύο σχήματα ενέχουν παγίδες, όπως αυτή  της «σύγκρισης» και των «πρέπει», γι' αυτό δυσκολεύουν την αποδοχή της πραγματικής κατάστασης και του πραγματικού εαυτού. Η μη αποδοχή αυτών των δύο στοιχείων (δηλ. πραγματική κατάσταση - πραγματικός εαυτός):
α) δεν βοηθά στην αντικειμενική θεώρηση των πραγμάτων, και
β) εμποδίζει την απαραίτητη επεξεργασία των αρνητικών συναισθημάτων που συνεπάγονται,  εξαιτίας οποιασδήποτε απώλειας στη ζωή.

Η επεξεργασία της απώλειας δεν έχει συνταγή ούτε ημερομηνία λήξης. Κάθε άνθρωπος επεξεργάζεται με το δικό του, μοναδικό τρόπο την απώλεια. Στόχος όλων, όμως, είναι να επιτευχθεί το δύσκολο αλλά εφικτό στάδιο της αποδοχής.

Το άτομο που βιώνει την απώλεια καλείται να δείξει τις αντοχές και τη δύναμή του προκειμένου να εξασφαλίσει την ισορροπία του. Όταν αυτό που υπήρχε παλιά, σε καθημερινή – ή έστω συχνή- βάση, εξαφανιστεί, πάψει να υπάρχει, ή υπάρχει με διαφορετικό τρόπο...τότε το άτομο πρέπει να μαζέψει τα κομμάτια του, να σηκώσει το κεφάλι και να κοιτάξει περισσότερο τον εαυτό του στον καθρέφτη. Να αναρωτηθεί:
"Πόσο εκτιμούσα, αγαπούσα, και αξιολογούσα αυτό που είχα;"
"Τι πραγματικά είχα και τι έχασα;"
"Τι είναι αυτό που πονάει τελικά; "
"Τι φοβίζει περισσότερο;"
" Τι λείπει αλλά και λυπεί σε μεγαλύτερο βαθμό;"

Το τέλος πονά και πληγώνει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν εξελίσσεται η ζωή. Ο καθένας επιβιώνει. Ωστόσο, η γνωστική διαχείριση της κατάστασης είναι αυτή που θα συντελέσει στην καταπολέμηση των τυφλών δυνάμεων, οι οποίες, κάποιες φορές,  καθιστούν το άτομο ανήμπορο και αβοήθητο μπροστά σε απρόσμενα γεγονότα, βιώματα απώλειας και αποχωρισμού.


Από την Αναστασία Δ. Φουρτάκα,
Ψυχολόγο - Ψυχοθεραπεύτρια.